Skadeverknad av hjortebeiting i eng

Forfattarar: Samson Øpstad og Pål Torvaldsen, NIBIO og Arve Arstein, NLR Vest

Artikkelen vart først publisert i Bondevennen nr. 12, 2021.

Hjorteforvaltinga var alt i 2009 på etterskot med å stansa veksten i bestanden i område med stor tettleik, i følgje Overvåkingsprogrammet for hjortevilt. Konsekvensane ser ein som utfordringar eller konfliktar med andre samfunnsinteresser; omfattande beiteskade på innmark og skog, og høgt tal trafikkpåkøyrsler. Ei anna utfordring av sterkt auka hjortebestand er nedgang i kondisjonstilstanden til hjort, registrert som nedgang i slaktevekter for kalv og ungdyr med grunnlag i tettleiksavhengige faktorar. «Hjorten huserer i gammel og ung skog stikk i mot all skogskjøtsel og til forstfolks fortvilese. Den stjeler og ødelegger

på innmarka til gardbrukerens lovlige forargelse. Ingen vil likevel unnvære vår hjortestamme som naturrikdom og vilt, landets flotteste storvilt», skreiv Noregs fyrste hjorteforskar, Olaf Ingebrigtsen, i 1947. Sitatet har aktualitet.

Granskingar i eng

Ved NIBIO Fureneset har det vore arbeidd med beiteskade av hjort i eng sidan 1999. I 2003 kom prosjektet «Kostar hjorten meir enn han smakar?» i gang med feltforsøk i samarbeid med Landbrukets Forsøksringar frå Vindafjord i sør til Storfjord på Indre Sunnmøre. I nasjonale merkeprosjekt er det vist at hjorten har ein funksjonell respons i bruk av svært næringsrike område som innmark. Omfanget av beiting av innmark har samanheng med tilgjenge, og med beitekvalitet- og tilgang til beitegrøda i utmark. Med låg beitekvalitet i utmark, vert engareal og innmarksbeite ein viktig del av hjorten sitt beitegrunnlag i store deler av året.

Grundige registreringar

I den fyrste forsøksserien, omfatta 10 feltforsøk, var felta lagt ut med ruter der grasartane var i reinsetnad; timotei, engsvingel, engrapp, fleirårig raigras, og med engfrøblandinga Spire surfôr normal. Halvdelen av forsøksfeltet vart gjerda inn, og den andre halvdelen var tilgjengeleg for at hjort kunne beita gjennom
heile året. Årleg avling vart registrert, botanisk samansetnad ved slått notert, og det vart analysert for næringsverdi og fôreningskonsentrasjon. Felta vart berre gjødsla med Fullgjødsel, som truleg medverka til litt høgare beitepress enn om det og hadde vore gjødsla med husdyrgjødsel. Avlingsreduksjonen grunna beiting av hjort var omfattande, med sterkast beiting og størst reduksjon i avling for ruter med timotei og engfrøblandinga Spire surfôr normal. Sterk beiting av timotei førte til markert større nedgang i timoteiinnhaldet alt frå fyrste engår enn på ikkje beita ruter. Fleirårig raigras vart moderat beita, men på nokre av felta medførte beitinga at plantesetnaden vart uttunna gjennom vinteren. Engrapp tolte beitinga godt. Engrapp etablerer seg sakte, og avlingsnivået var i dei fyrste åra lægre enn for timotei og blandinga Spire surfôr normal. Etterfylgjande feltforsøk, lagt ut om hausten i attleggsåret på fire lokalitetar registrerte avlingstapa i ny eng i område med omfattande beiting av hjort. Desse felta vart gjødsla både med husdyrgjødsel og handelsgjødsel, likt det bonden gjødsla arealet rundt. Omfanget av hjort der feltforsøka var lokalisert var karakterisert av høg bestand haust, vinter og tidleg vår. Storparten av hjorten trekte ut frå innmarka i midten av mai. Frå midt
i juli byrja hjorten koma att og beita på innmarka. Haustbar grasavling ved fyrsteslått vart redusert med 122 FEm/daa i den delen av feltet som var tilgjengeleg
frå hausten av og heilt fram til fyrsteslått. Det førte til 20 % reduksjon i avling. I andre slått vart det målt ein reduksjon på 50 FEm/daa, som utgjorde 13 % tap. I andre
område der andreslåtten kjem seinare er beitepresset på andreslått større.

Avlingstap av beiteskade i eng av ulik alder

I Eikås storvald i Jølster undersøkte ein beitepåverknaden på ruter med avlingsregistrering på fleire skifte på seks bruk. Det vart kombinert med taksering av beiteskader med ein forenkla takseringsmetodikk i framkant, som ga grunnlag for å berekna ein skadeprofil. Skadeprofilen gjev eit meir representativt bilete av fordelinga av beitepresset i eng delt inn etter alder. Om lag ein tredjedel av skifta i alle tre grupper av engalder har ubetydeleg beitepåverknad. Engalder har innverknad på skadebiletet, då ung eng har størst prosentvis del skifte i inndelinga sterkt- og svært sterkt skadenivå. Avlingstapet er størst i den yngste enga. Det var ein mindre del av skifta som kom i gruppa svært sterkt tapsnivå.

Registreringar av beiteskade i høgdesone med meir jamleg snødekke

NLR Vest gjorde feltregistreringane i Norddal i Fjaler kommune, om lag 350 m.o.h, i åra 2017-2020. Registreringane vart gjort på tre lokalitetar med to gjentak på kvar lokalitet, som var fastliggjande i heile registreringsperioden. I Norddal ligg snøen gjennom ein stor del av vinteren. Vinterbeiting av hjort er difor vesentleg mindre enn der hjorten er samanhengande og beitar på enga. Det er vårbeiting og beiting frå midt i juli og utover seinsommar og haust/førejulsvinter til snøen legg seg som her utgjer skadeomfanget. Skadebeiting i andre slått er omfattande, då utviklinga her grunna h.o.h. er seinare og kvaliteten god når kvaliteten i utmarka byrja avta. Avlingsresultata kvart år er presentert som gjennomsnitt av registreringane på dei tre lokalitetane. I 2019 som var ein snøfattig vinter, søkte hjorten i mindre grad til meir lågtliggjande område. Det vart då registrert at ein større del av avlingsreduksjonen var i fyrste slått enn i dei andre åra.